دکتر عبدالرضا شیخ الاسلامی وزیر تعاون، کار ورفاه اجتماعی در گفتگو با روابط عمومی خانه تعاونگران به ده سئوال اساسی فعالان عرصه تعاون پاسخ دادند. متن پیش رو حاصل گفتگویی است که در آذرماه سال 91 با ایشان بعمل آمده است.
وضعیت فعلی فعالیت تعاونی ها در ایران چگونه است ؟
راه یافتن تعاون به قانون اساسی پس از انقلاب اسلامی، باب جدیدی را فرا روی مشتاقان عدالت اجتماعی گشود. درصدر دلایلی که تعاون را به عنوان بخش مسلط اقتصاد کشور مطرح می سازد باید به اصول 43 و 44 قانون اساسی اشاره کرد.
در حال حاضر 6هزار تعاونی مصرف شهری و 10هزار تعاونی مصرف روستایی در کشور فعال هستند. در طی چند ماه اخیر ، ۸۰ شرکت تعاونی فراگیر تاسیس شده و تعداد تعاونی های جدید ۱۰ هزار شرکت است که در 15 هزار و 835 طرح اشتغالزا در بخش تعاون 471 هزار فرصت شغلی ایجاد خواهد شد .
آیا در قانون اساسی تاکیدی بر توسعه و رشد تعاونی ها شده است ؟
در اصل 43 جهت دستیابی به اهدافی از جمله تامین استقلال اقتصادی جامعه، ریشه کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، ضوابطی برای اقتصاد جمهوری اسلامی ایران تعیین گردیده است: تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قراردادن وسایل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند در شکل تعاونی از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر که نه به تمرکز ثروت در دست افراد و گروه های خاص منتهی شود و نه دولت را به صورت یک کارفرمای بزرگ مطلق در آورد (قانون اساسی، اصول 43 و44). در اصل 44 قانون اساسی به روشنی تصریح شده است که نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه ریزی صحیح و منظم استوار است در همین اصل، محدود شدن فعالیت های بخش دولتی در چارچوب معین و همچنین مکمل فعالیت های دولتی قرار گرفتن بخش تعاونی ، وسعت قلمرو این بخش را به خوبی نشان می دهد.
مزیت فعالیت تعاونی در مقایسه با بخش خصوصی چیست؟
اينكه دولت از امور تصدي گري خودش بايد خارج بشود و كار مردم را به مردم بسپارد، امري كاملاً درست است. شايد به يك معني تعاون اعتبار بيشتري از بخش خصوصي داشته باشد و بخش خصوصي باید ترغیب شود که برای فعالیت در قالب بخش تعاوني عمل كند. چون در بطن قوانين تعاوني كشور يك قواعد و قوانيني تعريف شده كه فعاليت اقتصادي آنان را توجيه پذيرتر مي‌كند و مورد حمايت بيشتري قرار مي گيرد. ضمن اينكه اساساً كار تعاوني اقتصادي و روح جمعي باعث توليدات بيشتري در كار و بركت كار بيشتر است.
به نظر شما چه حمایت هایی باید از سوی دولت بشود تا فعالیت تعاونی ها گسترش یابد؟
برخی پیش بینی‌های ویژه برای حمایت از تعاونیها ، اولویت‌بندی پرداخت تسهیلات به این بخش برای تنظیم منابع و مصارف است و جدیدترین برنامه ریزی ها، حمایت از توسعه بخش تعاون در کشور است .
همچنین ، در سال 91 با توجه به نامگذاری آن به نام " حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی" یک برنامه ویژه برای تعاونی ها طراحی شده که نسبت به سال گذشته مفصل تر است و با توجه به تلاش های صورت گرفته، امسال، بهره وری و شکوفایی تعاونی ها را شاهد خواهیم بود .
مهم ترین راهبرد ما برای توسعه تعاونی ها به عنوان دولت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حمایت و پشتیبانی کامل از تعاونی هاست و راهبرد اساسی جلب مشارکت و ساماندهی و سازماندهی عمومی مردم است. اجرای قوانین مصوب قبلی، ایجاد تعاونی برای بیکاران، رفع محدودیت تعاونی برای بیمه و بانکداری ، حمایت از دستیابی به بازار جهانی ، اطلاع رسانی عادلانه ، حذف واسطه ها و تنظیم بازار ، اعمال نقش حاکمیتی و پرهیز از مداخله در امور اجرایی آنها از جمله این اقدامات است.
در باب توسعه مشارکت های مردمی ، حمایت مالی و مقرراتی ، تجمیع منابع خرد در جهت تشکیل تعاونی های بزرگ ، حمایت از اتاق های تعاون و اتحادیه ها و توانمند سازی آنها ، تحقیق و توسعه برای بررسی و افزایش کیفیت، استقلال تعاونی ها و خودگردانی آن ها ، احیای تعاونی های راکد و تقویت نظارت داخلی از جمله این اقدامات می باشد.
برنامه های دیگری از جمله ترویج فرهنگ و دانش تعاون، زمینه یابی و بسترسازی تشکیل تعاونی ها ، حمایت مالی – اعتباری ، توسعه بازار سرمایه ، ارتقاء بهره وری ، تقویت شبکه های افقی و عمودی ، توسعه تعاملات منطقه ای و بین المللی ، بازنگری قوانین و مقررات ، واگذاری تصدی ها به تعاونی ها و ساماندهی توسعه آمار و اطلاعات از جمله سرفصل های عملیاتی برنامه های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.
آیا منابع بانکی کافی برای حمایت از اجرای طرح های تعاونی در اختیار وزارتخانه قرار دارد؟ با توجه به انداک بودن سرمایه بانک توسعه تعاون آیا عملکرد این بانک در تأمین مالی تعاونی ها موفقیت آمیز بوده است؟
یکی از مشکلات فعلی در بخش های تعاونی و خصوصی، تامین مالی طرح هاست. واقعیت این است که دولت از توسعه بخش تعاونی حمایت می کند و بانک توسعه تعاون که برای تقویت این بخش از اقتصاد ایجاد شد تنها بانک دولتی است که مشمول اصل 44 قانون اساسی نشده است. همچنین صندوق ضمانت از ابزارهای مهمی است که در راستای گسترش تعاونی ها در کنار برخی دیگر از ابزارها مانند تعاونی های اعتبار به کار گرفته شد.
بر این اساس وظیفه و مسئولیت مسئولین سنگین تر شده است تا با بهره گیری از تمام توان خود تلاش کنند اهداف بخش تعاون منطبق با منویات مقام معظم رهبری محقق گردد. همچنین، در اسناد بالادستی هم اهداف کلی و راهکارهای توسعه و هم منابع مالی پیش بینی شد که از آن میان می توان به سهم 25 درصدی تعاون در پایان برنامه پنجم توسعه اشاره کرد.
در حال حاضر برای ایجاد تناسب بین منابع و مصارف بخش تعاون ، اولویت بندی صورت می گیرد و این کار برای پاسخگویی به نیازهای مالی تعاونی ها باید صورت گیرد. سیستم بانکی کشور نیز طرح های ارائه شده توسط بخش های مختلف اقتصادی را مورد ارزیابی اقتصادی قرار می دهد و طرح هایی که دارای توجیه کافی باشند در اولویت قرار می گیرند. علاوه بر فعالیت بانک توسعه تعاون در تسهیلات دهی به تعاونی ها، سیستم بانکی نیز باید در این بخش و برای تقویت پروژه های تعاونی و خصوصی اقدام کند. اما مشکل تامین مالی یک مشکل عمومی است که در آینده نیز خواهد بود چرا که تقاضا همیشه بیش از عرضه تسهیلات است. کمک به آموزش، توانمندسازی و سازماندهی تشکل های مردمی در قالب تعاونی از برنامه های وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی است .
موضوع بانك توسعه تعاون يك استثناست، استثنايي كه مقام معظم رهبري و رئيس جمهور و دولت آن را به حق تشخيص دادند. يك بانك توسعه ايجاد شد به نام تعاون كه بتواند بخش تعاون را به خوبي به اوج برساند.
در شرايطي كه بانك هاي كشور در حال واگذاري است، بانكي تأسيس شد به عنوان بانك توسعه تعاون به قامت يك بانك دولتي که اين بار نشان از اهميت ايفاي نقش موثر بانك توسعه تعاون است.
بانك ها همه جاي دنيا يك وظيفه كلي و نقش و كاركرد عمومي دارد و آن عبارت است از خلق پول؛ معني آن اين است كه شما بايستي سرعت گردش پول را زياد كنيد. در كشور ما سرعت گردش پول 4 تا 2/4 است و حتي به گفته بعضي ها 5/3 است در حالي كه در بعضي كشورهاي دنيا اين سرعت 18 برابر و 20 برابر هم مي‌رسد اين نشان مي دهد كه ما عقب هستيم.
اين سرعت در بانك توسعه تعاون 2 است و البته مي دانم كه در اين بانك به خاطر ماهيت بانك انتظار این که اين سرعت به حد متوسط و بالاي كشور ما برسد وجود ندارد ولي لازم است سرعت گردش پول افزايش پيدا كند و اين جاي كار زيادي دارد. نكته بعدي كه بايد روي آن تاكيد كنم اين است كه مهمترين استراتژي ما در بخش توسعه تعاون اشتغال زايي است. و شرايط كشور ما ايجاب مي كند كه اين موضوع به صورت ويژه در نظر گرفته شود. لذا بانك توسعه تعاون محور اصلي كار خودش را بايد «توسعه اشتغال» قرار بدهد. همه كارهاي بانك توسعه تعاون بايد با موضوع اشتغال صورت بگيرد چون امروزه اشتغال به عنوان مهمترين وظيفه دستگاه حاكميتي تعريف شده است.
بانك توسعه تعاون هم يك بانك توسعه اي دولتي است که در طول اين 7 سال گذشته 3 هزار و 300 ميليارد تومان تسهيلات به بخش تعاون اعطا كرده كه مجموع تسهيلاتی كه اين بانك در طي سالهاي گذشته اعطا كرده بود زير 500 ميليارد تومان است.
ادغام وزارت تعاون با دو وزارتخانه کار و رفاه اجتماعی را چگونه ارزیابی می کنید؟ وزارتخانه جدید چه فرصت هایی را برای توسعه بخش تعاونی فراهم نموده است؟
تعاون بستر بسیار مهمی است که حتی کار و رفاه اجتماعی در آن شکل می گیرد و بارور می شود و تعالی پیدا می کند. مقام معظم رهبری به عنوان یکی از مدافعان جدی باور تعاون اشارات و بیانات بسیار جدی در این باره دارند .
ایشان فرمودند: " تعاون بازوی نظام و ایفاگر نقش اساسی در تحقق اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی در زمینه عدالت اجتماعی و اقتصاد است".
تعاون اساسی ترین، منطقی ترین و بنیادی ترین راه حل استقرار عدالت و نجات بخش کشور از لحاظ اقتصادی در شرایط امروز و کاهش وابستگی به منابع نفتی است .
این رهنمودها بار وظایف ما را سنگین تر می کند تا بتوانیم با بهره گیری از همه امکان و توان خودمان، تلاش کنیم تا اهداف بخش تعاون را که برگرفته از رهنمودهای مقام معظم رهبری عمده است تحقق بخشیم .
با ادغام این سه حوزه و تمرکز برروی آنها به شخصه دریافتیم كه چه ظرفيت ارزشمندي در اين بخش وجود دارد كه واقعاً شورانگيز و شوق برانگيز بوده است. ظرفيت های زیادی در تعاون وجود دارد و ما مي توانيم از اين به خوبي استفاده كنيم. متاسفانه تبليغات سوء و القائات ناصوابي در كشور ما از مدتها قبل وجود داشته كه به نظر من دست بيگانگان و دشمنان اين ملت هم در آن دخيل بوده كه ما را متهم مي كنند به اين كه كار جمعي نمي توانيم انجام دهيم، حرفهايي از اين قسم مي زنند كه ايرانيها كشتي گيرهاي خوبي هستند ولي فوتباليستهاي خوبي نيستند و از اين قسم حرف‌ها. اين تصور كاملاً باطل و غلط است و اتفاقاً مردم ما نشان دادند در صحنه هاي مختلف در طول تاريخ و به خصوص در دهه هاي اخير چه ظرفيت بالايي براي كار جمعي و تعاوني دارند. منتهي این مسئولين هستند كه بايد بستر ها را مهيا كنند و مسيرها را باز كنند، هدايت كنند، متشکل كنند. این موضوع است که ظرفيتهاي گسترده بخش مردمي را در صحنه اقتصاد به جريان مي اندازد و به نمايش مي گذارد و سياستهاي كلي نظام و منويات مقام معظم رهبري و قوانين كشور را مي تواند از اين مسير به فعليت برساند و مخصوصا در جهت اجراي سياستهاي ابلاغي اصل 44 انشاء ا... اقدامات خوبي را محقق خواهد کرد.
در اين باب تبعاً وظيفه اصلي ، بسترسازي براي حضور و مشاركت جدي مردم در اقتصاد و تقويت تشكل هاي مختلف از خود تعاونيها گرفته تا اتحاديه ها و اتاق هاي آنهاست. همه گونه پيشتيباني را بايستي به عمل بياوريم تا آن روح يا بيت الغزل اصل 44 كه عبارت از توانمندسازي بخش تعاوني كشور است انشاءا... بتوانيم تحقق ببخشيم.
چشم انداز بخش تعاون را چگونه می بینید؟
درطی همین شش ماهه اخیر بیش از 10هزار تعاونی در کشور تاسیس شد و برنامه های مفصلی به مرحله اجرا درآمد. آمارها موید این بود که در سال 90 بانک توسعه تعاون به صورت جهشی توانست خدمات خود را به تعاونگران کشور ارائه کند . درصندوق ضمانت بخش تعاون هم به همین ترتیب فعالیت های فراوانی انجام شد به طور مثال درسال 90 با همکاری اتاق مرکزی اصلاحیه قانون تعاون جمهوری اسلامی تغییر اساسی کرد و به دولت ارسال شد تا مراحل تصویب آن در مجلس طی شود . درتهیه سند توسعه تعاون هم وضع به همین منوال است که در سال های اخیر تهیه و درحال نهایی شدن است .
سامانه ای طراحی شده که به طور مجازی تولیدات و محصولات تعاونی ها را عرضه می کند و حداقل این است که قیمت تمام شده کاهش پیدا می کند و به دلیل سهولت تعامل اطلاعات ، نوسانات و چالش هایی که در نظام عرضه و تقاضا درکشور وجود دارد ، کاهش می یابد که می تواند کمک حال دولت برای تنظیم بازار و ارئه خدمات باشد .
تشکیل شرکت بیمه تعاون هم جزءکارهای بسیار خوبی است که به صورت سهامی عام تشکیل می شود آن هم جزءابداعاتی است که درحوزه تعاون انجام می گیرد .
15هزار و 835 طرح اشتغالزایی در بخش تعاون داریم که بالغ بر 471هزارفرصت شغلی را در سال گذشته در بخش تعاون بوجود آوردند . موارد فراوان دیگر نیز بعنوان عملکرد وزارتخانه مطرح است که در جای خود ارائه خواهد شد.
آیا سهم 25 درصدی بخش تعاون در اقتصاد ملی محقق خواهد شد؟ چه موانعی برای تحقق این سهم وجود دارد؟ برنامه وزارت برای دسترسی به سهم مذکور چیست ؟
اهداف کمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی عبارت است از تحقق سهم 25 درصد در اقتصاد ملی توسط بخش تعاون در پایان برنامه پنجم. منابع مالی که عبارت است از 30 درصد از در آمدهای حاصله از واگذاری ها برای تقویت و توسعه بخش تعاون و ایجاد تعاونی های فراگیر ملی. در این ارتباط تعاون بايد به عنوان یک بخش راهبردی عمده فعالیت های اقتصادی کشور را شامل شود.
خوشبختانه با فراهم شدن محیط حقوقی، قانونی، تسهیلاتی و حمایت از تعاونی ها، دستیابی به سهم 25 درصدی از اقتصاد کشور در قالب برخورداری و اولویت در اعطای تسهیلات و حضور در مناقصه ها و مزایده ها قابل تحقق شده است.
همچنین حضور فعال در تمامی عرصه های اقتصادی و ایفای نقش موثر در انجام بسیاری از فعالیت های قابل واگذاری دولتی به بخش تعاون از راهکارهای تحقق سهم 25 درصدی بخش تعاون است.
رفع محرومیت و برقراری عدالت در استان ها و شهرستان ها از طریق اجرای پروژه های بزرگ با سرمایه گذاری و مشارکت مردم عملی می شود که البته با ادغام وزارتخانه های تعاون، کار و رفاه اجتماعی فرصت های بالقوه زیادی فراهم شده که شاهد رشد فزاینده ای در بخش تعاون هستيم.
در همين رابطه و به منظور تحقق سهم 25 درصدي يک برنامه عملیاتی براي اين بخش تدوين شد که در اين مرحله 25 درصد مدیریت مراکز آموزش فنی و حرفه ای تا پایان برنامه پنجم توسعه به تعاونی ها واگذار می شود.
نقش سازمان های غیر دولتی نظیر خانه تعاونگران را در ایجاد تعامل میان دولت با بخش تعاون چگونه ارزیابی می کنید؟
در عرصه اقتصاد برای فراهم کردن زمینه های مشارکت مردم باید ساز و کارهای منسجم و سازمان یافته ای نیز به وجود آید که تعاون یکی از بسترهای بسیار ارزشمند برای تحقق این مهم است و همه مسئولان و دست اندرکاران امر باید آن را به کالبد جامعه تزریق و وارد زندگی مردم کنند.
سازمان های مردم نهاد) خانه تعاونگران) با توجه به توانمندی های خاص خود می توانند در اعتلای بخش تعاون نقش آفرینی نمایند و در آموزش و ترویج مفاهیم تعاونی و افزایش سهم تعاون در اقتصاد ملی نقش عمده ای ایفا کنند.
چه توصیه ای برای تعاونی ها ( مدیران، اعضاء و کارکنان ) دارید؟
باید صحنه اقتصاد کشور را بیش از پیش جدی بگیریم،جنگ اقتصادی امروز نابرابر، جدی و خشن تر از جنگ تحمیلی است. امروز در این جنگ نابرابر اقتصادی، به شناسایی، طراحی عملیات، برنامه ریزی و کار فرهنگی نیاز داریم .
از سوي ديگر تنها راه ما برای دستیابی به اقتصاد مقاومتی این است که آن را به صورت مردمی انجام دهیم و در اين رابطه نقش مديران ، اعضا و کارکنان در حوزه تعاون بارز و تاثير گذار است . خوشبختانه ما سابقه و توانایی کار جمعی و تعاونی را داریم. از طرفی بستر توسعه تعاونیها در کشور نیز به خوبی فراهم شده و وجود 6 هزار تعاونی مصرف شهری و 10 هزار تعاونی مصرف روستایی بر این ادعا صحه گذاشته است .در همین راستا و به عنوان یک ابزار کارآمد ضروریست مديران تعاوني ها ، اعضا و کارکنان نيز در جهت تحقق اهدافي که در سال «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» تبيين شده است گام برداشته تا انشاءالله شاهد رشد افزون‌تر بخش تعاون در اقتصاد ملی باشیم.
.jpg)
